Macht:

Alfred Adler (Wenen, 7 februari 1870 – Aberdeen, 28 mei 1937) was een Oostenrijks psycholoog en psychiater. Hij was evenals Carl Gustav Jung een tijdgenoot van Sigmund Freud. Naast Freud en Jung geldt Adler als de derde stamvader van de psychoanalyse. De tweede overeenkomst met Jung is dat ook Adler na enige jaren samenwerking brak met de leer van Freud. Hij deed dat zelfs nog een jaar eerder dan Jung, namelijk in 1911. Daarna stichtte hij zijn eigen leerschool, die van de Individualpsychologie of de individuele psychologie, de vlag waar ook Jung zich onder schaarde.

Als psychoanalyticus onderzocht Adler processen in het bewuste en het onbewuste die de persoonlijkheid zouden vormen en beheersen. Hij ontwikkelde het begrip minderwaardigheidscomplex, dat inhoudt de mens kan lijden aan sterke gevoelens van minderwaardigheid en onzekerheid die veelal stammen uit de vroege jeugd. Om niet het idee te hebben van voortdurend tekort te schieten en minder waard te zijn dan de ander, meende Adler dat een van de sterkste menselijke drijfveren het streven naar macht is  https://nl.wikipedia.org/wiki/Alfred_Adler

 

 

Adler met zijn idee van het machtsstreven,  sprak  over minderwaardigheid als bepalend element voor het streven naar macht. Hij heeft dit verder uitgewerkt in diverse boeken waarbij specifiek de ontwikkeling van het kind zijn aandacht heeft getrokken.
Als psychoanalyticus onderzocht Adler processen in het bewuste en het onbewuste die de persoonlijkheid zouden vormen en beheersen. Hij ontwikkelde het begrip minderwaardigheidscomplex, inhoudend sterke gevoelens van minderwaardigheid en onzekerheid voortkomend uit reële of ingebeelde tekorten, veelal stammend uit de vroege jeugd. Ook geloofde hij dat de sterkste menselijke drijfveer het verlangen naar meerderwaardigheid is.
https://www.cvbp.nl/wetenschap/theoretische-onderbouwing/alfred-adler/

Het hebben van invloed op het gedrag van een ander, zodat deze naar jouw wens gaat handelen.
Er zijn verschillende definities van het woord ‘macht’; maar deze definitie past het beste bij hoe werkenden een machtrelatie zelf omschrijven. Macht komt trouwens in verschillende vormen; elk met een eigen dynamiek.
https://fijbes.nl/vijf-soorten-macht/

In zijn meest eenvoudige definitie is macht de invloed die een persoon, bedrijf of organisatie heeft op anderen. Als iemand macht heeft, doen andere mensen datgene wat hen wordt opgedragen.
Bedenker van de term is socioloog Max Weber. Hij noemt macht het vermogen van personen of groepen om andere personen, groepen of zaken de wil op te leggen, eventueel tegen de wensen of belangen van die anderen in. Het onderscheidt zich van gezag doordat gezag gelegitimeerd is.
https://mtsprout.nl/leiderschap/een-nieuw-recept-voor-macht

Macht is volgens socioloog Max Weber het vermogen van personen of groepen om andere personen, groepen of zaken de wil op te leggen, eventueel tegen de wensen of belangen van die anderen in. Macht onderscheidt zich van gezag doordat macht, in tegenstelling tot gezag, niet gelegitimeerd is.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Macht_(sociale_wetenschappen)

Als mensen zijn we in alles aangewezen op andere mensen. Dat geldt nog het meeste voor leiders, bestuurders en managers. Zij zijn er immers verantwoordelijk voor dat anderen het juiste doen en tot resultaten komen. In staat zijn om het gedrag van anderen te beïnvloeden is daarom enorm belangrijk om als leider succes te hebben. En als je ‘invloed’ en ‘sturing’ combineert; dan kom je uit bij de term ‘macht’.

Aan die term kleeft in de Nederlandse taal een negatieve bijsmaak. Vergelijk je eigen reactie op het woord macht maar eens met de Engelse vertaling: power. Dat betekent in die taal ook ‘kracht’. In het Nederlands niet, en is het voor heel veel mensen is het laten gelden van je macht juist een toonbeeld van zwakte. Soms is dat zeker het geval. Maar er zijn ook vormen van macht die juist een positieve invloed hebben.
In dit artikel worden vijf vormen van macht beschreven, zowel de prettige, als de minder prettige vormen ervan.

Dwingende macht

Het gebuiken van dwingende macht is gefundeerd in het creëren van angst. Door afstaffing of dreiging daarmee veranderen mensen hun gedrag, uit angst om een negatievce consequentie te ervaren. Gebeurt dit in een organisatie aan de lopende band en is het onderdeel van de cultuur, dan spreken we van een angstcultuur.
Van alle vormen van macht die de mensheid ter beschikking staat is de macht om een ander te kwetsen een van de meest gebruikte, meest veroordeelde en lastigste om onder controle te houden. Het inboezemen van angst kan ook gebeuren door verbale agressie, verbale vaardigheid of het ontnemen van emotionele support van anderen.

Belonende macht

Dit is het tegenovergestelde van dwingende macht. Door geen negatieve, maar juist positieve consequenties in het vooruitzicht te stellen, kunnen mensen gemotiveerd worden om in actie te komen en te gaan handelen. De persoon die de beloningen uitdeelt heeft daarmee dus duidelijke invloed (lees: macht) op het gedrag van anderen.
Onder de term ‘beloning’ is veel meer te verstaan dan alleen geld. Het kan om alles gaan wat iemand aantrekkelijk of waardevol vindt. Een promotie, meer thuiswerken, een parkeerplek voor de deur, een klop op de schouder, erkenning of zelf het verbeteren van imago.

Hierarchische macht

Voor macht heb je niet altijd draagvlak nodig. Het hebben van invloed op anderen kan ook volledig afhankelijk zijn van de positie die in de structuur van een organisatie inneemt. De meest pure vorm hiervan zijn de rangen in het leger of bij de politie; waarbij je op basis van je positie een ander kan bevelen om iets te doen.
Hoewel hierarchische macht een vorm op zichzelf is, zie je vaak dat deze niet zonder een van de andere vormen van macht kan bestaan. Het behoud van een hierarische positie is namelijk wél afhankelijk van draagvlak en/of support. Iemand op een hoge positie zonder draagvlak kan bijvoorbeeld dwingende macht inzetten om in positie te blijven.

Deskundigheidsmacht

Als je deskundigheidsmacht hebt, dan kun je op basis van je expertise invloed uitoefenen op anderen. Bijvoorbeeld als je de enige persoon in de organisatie bent met bepaalde kennis of skills. Of als je een hoogleraar of deskundige bent op een bepaald terrein. Wat jij zegt of doet, heeft invloed op anderen.
In sommige organisatieculturen is het hebben van deskundigheid gekoppeld aan het verkrijgen van posities en macht. Leidinggevende posities zijn dan weggelegd voor de beste medewerkers met de meeste inhoudelijke expertise. Soms heeft dit tot gevolg dat er managementproblemen ontstaan, omdat zij die goed zijn in hun werk, niet altijd óók goed zijn in managen.

Identificatiemacht

Leiders die charismatisch, aantrekkelijk of kundig zijn; hebben invloed op anderen doordat zij een voorbeeldfunctie hebben voor anderen. Er zijn legio voorbeelden van ondernemers, kunstenaars en acteurs die invloed hebben op anderen omdat zij idolen zijn. Die invloed is te kenmerken als identificatiemacht.
Bij deze vorm van macht draait het er namelijk om dat mensen zich identificeren met een ander, willen zijn als die ander, of willen verkeren in de nabijheid van die persoon. Leiders die identificatiemacht hebben, kunnen deze inzetten om iets van anderen gedaan te krijgen. Op een hele nobele en positieve manier. Of op een hele manipulatieve manier, zoals te zien is bij sektevorming.
https://fijbes.nl/vijf-soorten-macht/

Een machtsrelatie is asymmetrisch, maar kan wisselen, bijvoorbeeld bij economische macht waar op de markt andere aanbieders en vragers gevonden worden, zolang deze de perfecte markt benadert. Bij politieke macht kan er sprake zijn van een overwicht waaraan men zich niet kan onttrekken. Andere vormen zijn culturele macht en sociale macht. Ook binnen persoonlijke relaties kan sprake zijn van macht, zelfs binnen liefdesverhoudingen of anarchistische bewegingen.

Macht kan onder meer fysiek, economisch, ideologisch, mentaal of relationeel worden uitgeoefend. Om macht te beperken zijn er diverse mechanismen. Politiek kan dit door democratisering, economisch door regulering.

Foucault wil het tegenovergestelde verdedigen, de macht die positief optreedt. Echter, hij wil niet enkel stellen dat de negatieve analyse fout (of eenzijdig is), maar ook verklaren hoe het komt dat macht zo vaak in de vorm van de repressiehypothese of via het ‘juridisch-discursieve machtsmodel’ wordt beschreven. Hij geeft hier twee verklaringen voor: enerzijds is deze visie aanlokkelijk omdat de machthebbers zoals de staat en de monarchie, vaak macht zelf op deze wijze geformuleerd hebben. Macht werd door hen beschouwd als het opleggen van de wet aan hun onderdanen en hun bepaalde dingen verbieden en toelaten. Foucault noemt deze machtstheorie de ‘soevereiniteitstheorie’. Er is echter, volgens Foucault een tweede reden waarom macht als repressie wordt opgevat. Dit komt omdat de moderne vormen van macht steunen op een stuk onzichtbaarheid. Net door zich zo hard te profileren als ‘macht via de wet’ blijven de andere, modernere vormen verborgen.

In zijn Histoire de la sexualité voegt Foucault een nieuwe dimensie aan toe. Er ontstaat volgens hem in de 18e eeuw een tweede reeks strategieën om macht uit te oefenen, namelijk de biopolitiek. Biopolitiek is een machtsvorm die wordt uitgeoefend op de hele soort: de bevolking. Via wetenschappen zoals statistiek en demografie wordt het mogelijk kennis te verkrijgen van bevolkingen en er macht op uit te oefenen. Men brengt zo het leven van de mensen binnen de macht: de macht probeert het geboortecijfer en het aantal huwelijken te beïnvloeden. De combinatie van biopolitiek en discipline typeert Foucault als biomacht. Centraal staat de seksuele reproductie: ze bevat individueel en te disciplineren gedragingen en het voortleven van de bevolking.

• Marktmacht

Traditionele recept

Maar het traditionele concept van macht is vaak niet de beste strategie om iets voor elkaar te krijgen, ontdekten de Amerikaanse onderzoekers Elizabeth Long Lingo en Kathleen L. McGinn
Op basis van tientallen jaren van onderzoek en gesprekken met leidinggevenden en managers, ontwikkelde het duo een benadering van macht die verder gaat dan het uitoefenen van controle. Hun nieuwe recept van macht is situationeel, relationeel en dynamisch. De mate waarin leiders een beroep doen op alle drie, bepaalt de effectiviteit. 
Lees ook: Waarom de wereld zich aangetrokken voelt tot autoritaire leiders

Macht is situationeel

Volgens het duo (verbonden aan Harvard en Worcester Polytechnic Institute) zien leiders macht vaak als een puur persoonlijke kwaliteit, afgeleid van hun formele rollen en titels, vaardigheden en ervaring. Simpelweg omdat ze over meer informatie beschikken, een betere reputatie hebben en meer charisma krijgen toegedicht. Maar macht komt ook voort uit en is afhankelijk van situationele factoren zoals je doelstellingen en de omgeving.
Macht is vaak het sterkst wanneer het passie mobiliseert. Denk dus uitgebreid na over de verandering die je wilt bewerkstelligen. Ga je structurele veranderingen doorvoeren? Verfijn je een bestaand proces? Beheer je een crisis of verdedig je een nieuw initiatief? Bedenk dan hoe je de energie en toewijding van anderen kunt inzetten om dat doel te bereiken.

Verdieping

Vraag jezelf niet alleen af ​​waarom het doel belangrijk voor jou is, maar ook waarom het belangrijk kan zijn voor je collega’s, je bedrijf en de samenleving. ‘Door dieper in te gaan op deze vragen, kun je de emoties vastleggen die nodig zijn om de harten en geesten van anderen te winnen terwijl je tegelijkertijd veerkracht en energie mobiliseert.’
Macht is vaak het sterkst wanneer het passie mobiliseert
Om resultaten te behalen, moeten leiders samenwerken met vertrouwde collega’s en belanghebbenden om de status quo te beoordelen en blinde vlekken te identificeren. Hoe past jouw doel binnen het bestaande landschap? Waarom is het probleem dat je aanpakt niet al verholpen of is de innovatie die je promoot nog niet gerealiseerd? Welke obstakels staan in de weg?

Lees ook: 6 hints die aangeven dat je een waardeloze leider bent

Kijk dus verder dan titels en referenties, adviseert het duo. Titels en referenties kunnen je een plaats aan tafel opleveren,  maar ze zijn lang niet altijd voldoende om effectief macht uit te oefenen. Om gezag te krijgen, kun je beter een dag in de productie meelopen, je bedrijf van de grond af leren kennen.

Macht is relationeel

Behalve door je persoon en de situatie, wordt macht ook mogelijk gemaakt en beperkt door je interacties met anderen, weten Long Lingo en McGinn. De relaties en coalities die je smeedt en vooral de manier waarop je dat doet, kunnen een belangrijke bron van ondersteuning, advies en informatie zijn. Degenen die je over het hoofd ziet of negeert, kunnen later dwars gaan liggen. Het is dus verstandig om relationele kracht te cultiveren en uit te oefenen.

Dat begint met het verkennen van het landschap. Probeer de posities en prioriteiten van mensen te doorgronden. Bedenk wie je kan helpen je ideeën verder te brengen. Breng ook de mogelijke tegenstanders in kaart. Vraag jezelf af: welke bronnen van invloed kan ik inzetten om anderen te betrekken? Hoe weet ik of die inspanningen voldoende zijn?

Stap niet in de valkuil om je ideeën op de eerste plaats te zetten

Verzet

Stap ook niet in de valkuil om je ideeën op de eerste plaats te zetten en je mensen op de tweede. Dat leidt vaak tot openlijk of passief verzet. Door het tegenovergestelde te doen, zul je ontdekken dat er draagvlak ontstaat en dat je niet langer alleen hoeft te vertrouwen op persoonlijke invloedtactieken
Breng je afhankelijkheid in kaart. Wie vertrouwt op jou? Op wie vertrouw jij? Wie controleert de middelen in je bedrijf en waarom?
Maak gebruik van onder andere relaties en doe dat slim. Omdat relaties tijd en energie kosten, moet je keuzes maken met wie je omgaat, hoe vaak en onder welke voorwaarden. Dat is ingewikkeld en wordt met elke carrièrestap moeilijker.

Macht is dynamisch

Volgens Long Lingo en McGinn hebben veel leiders een statisch beeld van macht: als ze eenmaal hun invloed hebben ervaren, gaan ze ervan uit dat deze altijd beschikbaar is. ‘Ons onderzoek laat echter zien dat leiders zich voortdurend moeten aanpassen. Invloedstrategieën die vandaag werken, kunnen morgen falen.’

Lees ook: ‘De meeste leiders grijpen cijfers aan voor eigen agenda’s’

Het proces van macht uitoefenen is dus allesbehalve lineair. Soms is het het beste om de pauzeknop in te drukken, beslissingen uit te stellen en na te denken over nieuwe informatie. Andere keren is het juist verstandig om de knoop door te hakken en door te zetten.  En weer andere keren is het verstandig even niks te doen, het probleem te laten voor wat het is. De situatie is bepalend.

Succesvolle leiders

Veel van de succesvolle leiders die Long Lingo en McGinn hebben bestudeerd, doen aan formele en informele experimenten, proberen verschillende benaderingen in vergelijkbare omgevingen uit en observeren de benaderingen van anderen. ‘De beste manier om je kracht te benutten is door het gewoon te doen. Zoek naar kleine overwinningen en deel je prestaties.’

Geef weerstand de ruimte

Geef weerstand de ruimte. Mensen raken gewend aan de manier waarop macht is verdeeld in een organisatie en scharen zich snel achter degenen die ze kennen. Die dynamiek kan weerstand bieden aan nieuwe leiders.
Wanneer dat gebeurt, kan het helpen om na te gaan hoe het je voorgangers is vergaan. Waarom was de vorige persoon effectief of niet effectief? Zijn jouw gedragingen en gewoontes vergelijkbaar of verschillend? Wie zijn de kritische tussenpersonen in je organisatie en hoe kun jij ze voor je winnen?

 

Waarom de wereld zich aangetrokken voelt tot autoritaire leiders

Dat mannen als Donald Trump en co aan de macht komen, gebeurt niet zomaar. Wat trekt mensen zo aan in autoritaire leiders? Uitleg van Manfred Kets de Vries, hoogleraar aan INSEAD.

Foto: Getty Images

Geschreven door:
Manfred Kets de Vries

 11 oktober 2022  

Eeuwen geleden waarschuwde de joodse mythologie voor een geduchte zeeslang: de Leviathan. Deze monsterlijke belichaming van het kwaad durfde zelfs God uit te dagen. Volgens de geschriften zou alleen een goddelijke kracht dit afschuwelijke schepsel kunnen vernietigen en het natuurlijke evenwicht in de wereld kunnen herstellen.
Met de tijd verandert de symbolische betekenis van de Leviathan op vreemde, zelfs tegenstrijdige manieren. Het staat voor Gods eigen scheppingskracht, een duistere kracht, een avatar voor chaos en anarchie, het beest, moedwillige onwetendheid, ongegeneerd machtsmisbruik en zelfs regelrecht autoritair gedrag.

Vele landen worden nog steeds geregeerd door Leviathans

In de 17de eeuw opperde filosoof Thomas Hobbes het idee dat de wereld een Leviathan nodig had om de vrede te bewaren. Voor Hobbes diende de Leviathan als metafoor voor de ideale staat. Een staatsvorm waarin de massa – van nature chaotisch, egoïstisch en zondig – verenigd werd onder een soevereine macht met vrijwel onbeperkt gezag.

Autoritaire leiders komen niet uit de lucht vallen

Terug naar vandaag. Leviathan-achtige leiders blijken niet alleen een blijvertje te zijn, ze zijn in opkomst. De Verenigde Staten zijn (voorlopig) uit de greep van Donald Trump bevrijd, maar vele landen worden nog steeds geregeerd door Leviathans.
De niet-complete lijst omvat Vladimir Poetin (Rusland), Xi Jinping (China), Mohammed bin Salman (Saoedi-Arabië), Recep Tayyip Erdoğan (Turkije), Aleksandr Loekasjenko (Wit-Rusland), Viktor Orbán (Hongarije), Narendra Modi (India), Jair Bolsonaro (Brazilië), Min Aung Hlaing (Myanmar) en Nicolás Maduro (Venezuela).

Het is niet verwonderlijk dat mensen aangetrokken worden tot ‘wonderdoeners’ met snelle oplossingen

Natuurlijk komen deze leiders niet zomaar uit de lucht vallen. Het is het volk dat ze toelaat, dat ze steunt in hun groei en ze zelfs aanmoedigt. Maar waarom voelen mensen zich aangetrokken tot deze heersers met de duistere kracht van de Leviathan?

De verleiding van autoritaire leiders

Wanneer mensen bang zijn voor de toekomst – op sociaal, economisch en milieugebied – vallen ze terug naar een afhankelijke positie. Ze gaan op zoek naar iemand die hen de weg wijst. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ze zich aangetrokken voelen tot ‘wonderdoeners’ die snelle oplossingen bieden.
De bestuurlijke aanpak van deze leiders heeft echter een gevaarlijk Leviathaans karakter. In tegenstelling tot dictators als Hitler, Stalin of Mao gebruiken hedendaagse Leviathans minder expliciete draconische methoden.

De ‘verdedigers van de democratie’ misbruiken het systeem om hun machtsbasis te behouden

In plaats van openlijk, buitensporig geweld vertrouwen ze op misleiding en verleiding om zich van de gehoorzaamheid van hun onderdanen te verzekeren. Dat maakt dat ze omschreven kunnen worden als neo-autoritairen.
Terwijl sommige neo-autoritairen zich opwerpen als verdedigers van de democratie, misbruiken ze in werkelijkheid het systeem om hun macht te behouden en alle aspecten van het leven van hun onderdanen te controleren.
Op die manier creëren ze een schijndemocratie. Wat ze zo gevaarlijk maakt, is hun vermogen om hun agenda te framen als een product van ‘keuzevrijheid’. Verkiezingen lijken een legitieme uitdrukking van de wil van het volk, maar de resultaten worden gemanipuleerd of zelfs vooraf bepaald met ingewikkelde politieke kaders.

Onder een laagje charismatisch vernis schuilt een berekenende persoonlijkheid

Een ander opvallend kenmerk van hun modus operandi is hun verwrongen gebruik van de wet. De huidige generatie autoritaire leiders past de wet toe voor het bestrijden van tegenstanders. Ze buigen of overtreden de wet om zich te beschermen tegen elke bedreiging van hun machtspositie. Een van hun meest bedrieglijke en gevaarlijke talenten: het vermogen om hun macht te centraliseren met pseudo-democratische processen.

De psychologische trucs van de neo-autoritair

Vaststaat dat neo-autoritaire leiders charismatisch zijn, maar onder dit laagje vernis schuilt een berekenende persoonlijkheid met een mix van narcistische en psychopathische trekken. Zonder empathie en moraal, verteerd door een zucht naar persoonlijke macht, machiavellistisch en wraakzuchtig ingesteld. Het maakt dat deze leiders diep menselijk leed kunnen veroorzaken zonder ook maar iets te voelen.

In hun poging om aan de macht te komen, passen zulke leiders bepaalde psychologische tactieken toe:

1. Ze doen zich voor als verdedigers van het gewone volk, dat vaak als slachtoffer wordt afgeschilderd.
2. Ze maken handig gebruik van de media om hun volgelingen te manipuleren. Ze maken er een punt van om grootschalige openbare evenementen te organiseren waarbij ze zichzelf positioneren als dé verbindende en beroemde schakel.
3. Ze zijn meesters in het uitvinden van ideologieën, al dan niet religieus, om hun machtsbasis te verstevigen en hun beleid te rechtvaardigen.
4. Ze creëren een illusie van keuze tijdens verkiezingen om hun machtsbasis te behouden. Ze dulden geen afwijkende meningen en deinzen er niet voor terug tegenstanders te diskwalificeren of zelfs gevangen te zetten.
5. Om hun greep op de macht te verzekeren, vertrouwen ze op handlangers, familieleden, het leger en de politie.
6. Ze zijn zeer getalenteerd in het verleiden van de opkomende middenklasse met financiële prikkels en op status gerichte symbolen.
7. Wanneer hun volk onrustig wordt, wijzen neo-autoritairen op externe bedreigingen voor het rechtvaardigen van hun positie. Natuurlijk is oorlog voeren daarbij de ultieme afleiding.

Welke vraag ligt er nu voor ons?

De mens zal altijd blijven worstelen met de behoefte om geleid te worden en het verlangen om vrij te zijn. Hoewel de meesten zich verzetten tegen het type demagogische leider, kunnen ze gemakkelijk slachtoffer worden van hun pathologische verlangen om geleid en gecontroleerd te worden.

Laten we ons vandaag nog altijd misleiden door de pathologische verleiding van de Leviathan?

In de Verenigde Staten gaan geruchten over de mogelijke terugkeer van Donald Trump voor de presidentsverkiezingen van 2024. Als dit scenario werkelijkheid zou worden, worden de Amerikaanse kiezers opnieuw geconfronteerd met de lokroep van de Leviathan: de belichaming van het kwaad, in staat om het evenwicht in een wereld met vrije meningsuiting te vernietigen.
Wat doen we als zo’n kandidaat in de VS of elders opduikt? Zouden we, terwijl we op de hoogte zijn van de gevaren, reageren of laten we ons misleiden door de pathologische verleiding van de Leviathan? Dat is de vraag die voor ons ligt.

Hongerig naar meer artikelen over leiderschap? Check dan ook deze:

• Is autoritair leiderschap nog van deze tijd?
• De 14 stijlen van leidinggeven die iedere leidinggevende moet kennen
• De 6 onmisbare vaardigheden voor elke ceo

Dit artikel is geschreven door

Manfred Kets de Vries

Manfred Kets de Vries is managementwetenschapper en econoom die als hoogleraar humanresourcemanagement en leiderschapsontwikkeling verbonden is aan INSEAD.