Klimaatboeren voor het leven
We zijn klimaatboeren voor het leven.
We telen gezond voedsel en landschappen van overvloed.
We boeren klimaatpositief en vergroten de biodiversiteit.
We zijn gepassioneerd over de integratie van natuur, landbouw en gemeenschappen.
We nodigen je uit op onze demonstratieboerderij en leerplek.
We nodigen je uit om te regenereren!
Pakket voor thuis
Will je iedere vrijdagmiddag gezonde, regeneratieve groenten, paddenstoelen en klimaateieren thuis geleverd krijgen? Wil je bijdragen aan de biodiversiteit, een gezond klimaat en eten als een chef? We werken samen met toprestaurants als De Nieuwe Winkel, Vesters, De Vereeniging, Bistro Flores, Ultimo en De Meesterproef. En vanaf eind mei leveren we pakketten aan de deur in Nijmegen, Malden en Berg en Dal!
Dit jaar hebben we een heel mooi pakket met regeneratieve groenten uit eigen tuin, lokale paddenstoelen van de Versfabriek (nieuw!) en naar keuze onze verse klimaateieren. In 2022 werken we met solidaire betaling en zetten we ons weer iedere dag in voor de voedseltransitie. Betalen in termijnen is mogelijk op aanvraag.
Meer informatie over het pakket vind je in de PDF hieronder. Je kunt het Bodemzicht-pakket bestellen via deze link.
Klimaateieren
* Momenteel zijn er even geen losse eieren te koop. We zullen het laten weten zodra deze weer besteld kunnen worden! *
Wij verkopen regeneratieve eieren van diverse kippen die het hele jaar buiten vers gras grazen en insecten eten. Door te werken met kipmobielen en holistische begrazing groeien grassen uitbundig, bouwen we levende bodem en vangen we actief CO2 af. En dat allemaal pal naast Nijmegen. Al dat goeds proef je terug in onze eieren!
.
Boerderij
“Uiteindelijk is de enige rijkdom die gemeenschappen, economieën en natiestaten kan onderhouden het resultaat van fotosynthese – groene planten die groeien op een regenererende bodem.”
In 2020 zijn we gestart met onze regeneratieve demonstratieboerderij Bodemzicht op landgoed Grootstal, pal naast Nijmegen. Onze missie is het faciliteren van leven, met een overvloed van heerlijke en gezond eten als resultaat. Regeneratieve landbouw groeit levende bodem, vangt CO2 af, bouwt gemeenschappen, vermeerdert de biodiversiteit en zorgt voor een eerlijk inkomen voor de boer. Samen met Stichting Bodemzicht werken we aan een grondige kanteling van perspectief in de Nederlandse landbouw: van verstrekkende, uitputtende monoculturen naar gegronde, veerkrachtige boerenbedrijven. Dit behelst wat ons betreft een cultuuromslag, waarbij we veel te leren hebben van inheemse culturen en van planten, dieren en microben. Boerderij Bodemzicht vertrekt vanuit 21ste-eeuwse uitdagingen als klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en boerencrisis en vertaalt dit naar een koolstofpositieve, biodiverse en winstgevende landbouw die draait om gemeenschappen.
Waar duurzaamheid vaak gaat over het verminderen van een negatieve impact, gaat regeneratie over het maken van een positieve impact. We boeren voor ecologische én sociale én economische winst. Zo schoffelen we niet in de moestuin en gebruiken we geen pesticiden, wat leidt tot meer bodemleven, leuker werk in de tuin, smaakvolle groenten en hogere productie per m2. We vermarkten onze producten direct en werken veel samen met andere regeneratieve initiatieven en bouwen zo aan een hechte gemeenschap rond de boerderij. De kippen worden verplaatst in kipmobielen en komen pas ‘terug bij start’ als de vegetatie er beter uit ziet, dan dat het er uitzag. Op die manier kunnen we levende bodem bouwen, CO2 afvangen, de waterretentie en de fruitproductie in het veld vergroten én kunnen de kippen iedere dag vers gras en insecten eten. Waar het energie bespaart, waarde creëert en ons begrip van en samenwerking met ander leven versterkt, maken we gebruik van zowel low- als high tech.
Met Boerderij Bodemzicht willen we een realistisch regeneratief alternatief neerzetten voor de huidige landbouw én een lange termijn toekomst creëren voor boeren in Nederland en Europa.
Op naar een werkelijk duurzame landbouw!
Rondleiding
Bezoek in 1,5 uur Boerderij Bodemzicht en leer meer over de ‘no-dig market garden,’ holistische begrazing en de laatste ontwikkelingen op de boerderij. En stel je vragen over regeneratieve landbouw.
Rondleidingen vinden plaast in mei t/m oktober – klik hier om je in te schrijven op een datum naar keuze!
Je ontvangt een week van tevoren een email met bevestiging. Het is mogelijk dat als je je opgeeft, de dag net al vol is. In dat geval nemen we contact met je op om te zoeken naar een vervangende datum.
Kosten zijn 12,50 euro per persoon inclusief koffie en thee. Kinderen en jongeren onder de 18 jaar kunnen gratis bijwonen.
“Regenwormen zullen dansen”
Joel Salatin
“All flourishing is mutual.”
Robin Wall Kimmerer
De Bodemzicht leerplek focust zich meerjarig op de vraag “hoe bouwen we een regeneratieve samenleving?” Boeren, burgers, beleidsmakers, organisaties, kunstenaars en studenten worden uitgenodigd samen te denken en werken aan zo’n samenleving. Er is een speciaal programma voor startende regeneratieve boeren: van algemeen geïnteresseerden tot startende professionals. Daarnaast worden er allerlei regeneratieve inzichten behandeld: van het holistisch management op Bodemzicht tot nieuwe of andere wereldbeelden passend bij het Antropoceen. In alle gevallen komen theorie en praktijk samen. We hebben een radicale interdisciplinariteit, durf en diversiteit nodig om te komen tot een regeneratieve samenleving. Bouw je mee?
Cursussen:
-
Is regenerative farming for me? (2 dagen, 350 euro geen btw)
-
How to start a regenerative farm? (10 dagen, 1450 euro geen btw)
-
Regenerative apprenticeship (8 maanden)
-
No-dig market garden course (2 dagen, 350 euro geen btw)
-
Personal advice (3 uur, 350 euro geen btw)
Klik voor de beschrijvingen van de cursussen en voor informatie over hoe je je kunt opgeven op onderstaande PDF.
Bodemzicht leerplek valt onder de Stichting Bodemzicht. Het doel van de stichting is om, praktisch en ideeël, te bouwen aan een regeneratieve samenleving en de transitie naar een regeneratieve (agri)cultuur te faciliteren.
“Natuur is niet langer buiten ons, maar onder onze voeten, en ze schudt ons wakker.”
Bruno Latour
Stichting Bodemzicht werkt aan een regeneratieve residentie waar denkers en doeners – kunstenaars, wetenschappers, ontwerpers, boeren, chefs – onderzoek kunnen doen naar regeneratieve landbouw op landgoed Grootstal. De residenten zorgen voor uiteenlopende kwantitatieve en kwalititatieve inzichten – van koolstofdata, tot gedichten en menu’s – met betrekking tot de ontwikkeling van Bodemzicht en Grootstal als transitieplek. Feedback van residenten verbetert de boerderij continu.
Dit jaar is het residentieprogramma Bodemleven in samenwerking met Platform DIS van start gegaan. Voor meer informatie zie: https://platformdis.nl/bodemleven/
ANBI
Bodemzicht leerplek, de residentie en het ontwikkelen van prototypes – van een regeneratief werkstation tot holistische begrazingsplannen – vallen onder Stichting Bodemzicht. Stichting Bodemzicht heeft geen winstoogmerk. Het doel van de stichting is om
praktisch en ideëel te bouwen aan een regeneratieve samenleving en de transitie naar een regeneratieve (agri)cultuur in Nederland en Europa te faciliteren.
Stichting Bodemzicht heeft een ANBI-status. Giften aan Stichting Bodemzicht (rekeningnummer NL 05 TRIO 0320 1650 35) kunnen worden afgetrokken van de inkomsten- of vennootschapbelasting.
De stichting zet zich in om:
-
Van Bodemzicht een toonaangevende demonstratieboerderij te maken, waar de praktijk, uitdagingen en voordelen van regeneratieve landbouw aan een breed publiek worden getoond. Bodemzicht wil een vliegwiel zijn voor regeneratieve landbouw in Nederland en Europa.
-
Regeneratieve boeren op te leiden in een speciaal op maat gemaakt Bodemzicht opleidingstraject en deze, waar mogelijk, te steunen in hun opstartfase.
-
Het organiseren van bijeenkomsten, evenementen, lezingen met studenten, boeren, burgers, wetenschappers, beleidsmakers, kunstenaars en andere professionals waarin praktisch en ideëel gebouwd wordt aan een regeneratieve samenleving.
-
Residenties te organiseren op Boerderij Bodemzicht die reflecteren op, en verhalen vertellen over, regeneratieve landbouw en/of samenleving.
Het bestuur van de stichting bestaat uit:
-
Voorzitter Erik de Jong, emeritus hoogleraar cultuur, landschap en natuur UvA, streeft naar een holistische natuurcultuur en het verweven van biodiversiteit, natuur, tuin, park, landschap, kunst, cultuur en wetenschap in het Antropoceen.
-
Secretaris Bonnie Chopard houdt zich met InLandschap als Bio Insipired Innovation architect bezig met biobased materialen, circulaire en natuur inclusieve projecten. Bij landschapsarchitectuur en openbare ruimte zijn soortenrijkdom, klimaatadaptatie en bodemleven de pijlers voor een regeneratieve leefomgeving.
-
Penningmeester Mark Aink helpt met Native Circles bedrijven, merken en mensen weer met de natuur en hun natuur te verbinden, zodat zij een drijvende kracht worden voor positieve verandering. In 2020 startte hij daarnaast met Decade of Action om de transitie naar een ‘ecologie-economie’ te helpen versnellen.
Hieronder het beleidsplan van en het eerste jaarverslag van Stichting Bodemzicht (zie PDF).
_JPG.jpg)
Ricardo Cano Mateo
Ricardo Cano Mateo (1985) is een Spaanse bioloog en coördineert met name Boerderij Bodemzicht en geeft daarnaast les bij Stichting Bodemzicht. Bodemzicht ontstond voor Ricardo vanuit een verschuivend perspectief op natuurbehoud. “Iedereen focuste op mens-exclusief natuurbehoud, terwijl ik in Costa Rica zag hoezeer mens-inclusieve boslandbouw bijdroeg aan het regenwoud. Jaren van intensieve studie naar natuur-inclusieve landbouw volgde. Later ervoer ik de positieve impact van regeneratieve landbouw op land en gemeenschappen tijdens mijn werk in de Ecosystem Restoration Camps in Spanje en op Ridgedale Permaculture Farm in Zweden.”
Anne van Leeuwen
Anne van Leeuwen (1987) studeerde kunstgeschiedenis, cultural analysis en biologie en coördineert met name Stichting Bodemzicht en werkt daarnaast op de boerderij. Het idee voor Bodemzicht onstond vanuit haar zoektocht om natuur- en cultuurwerelden samen te brengen. “Tijdens mijn studie worstelde ik met de scheiding tussen natuur en cultuur. Werkend in ARTIS ontdekte ik dat verhalen aan de grondslag liggen van transformatie. Met een steeds groter gevoel van urgentie besloot ik dat het tijd was om een fundamentele en grondgebonden ecologische leerplek te starten.”
Team
Merel Gerritse
Merel Gerritse is opgegroeid in de Randstad en ruilde enkele jaren geleden haar kantoorbaan in voor het leven als tuinder in Nijmegen. Het produceren van gezond voedsel voor mens, dier en insect, het regenereren van de bodem en het bouwen van een sociale gemeenschap rondom een boerderij geeft Merel veel energie. Naast haar werk als klimaatboer voor het leven bij Boerderij Bodemzicht organiseert Merel met haar bedrijf Kruisbestuivers impactvolle natuurervaringen en cursussen voor kinderen en volwassenen.
Greet Jongerling
Greet Jongerling is geboren en getogen in Beverwijk en de rots in de branding van Bodemzicht. In de jaren tachtig startte ze samen met vrienden de eerste natuurvoedingswinkel in Beverwijk: de Zwarte Kat. Hier kon ze haar passie voor gezonde voeding kwijt en heeft ze een aantal jaren geholpen met het opzetten van de automatisering en het verder professionaliseren van de coöperatie. Nu verzorgt ze alle administratieve klussen op Bodemzicht en zet ze zich met groot hart in voor regeneratieve landbouw.
Jordi Benning
Jordi Benning is van de eerste generatie in de familie die niet is opgegroeid op de boerderij. Toch begon het door de loop der jaren bij hem te kriebelen en wilde hij terug het land op. Maar hoe kan je boeren op een fundamenteel duurzame manier en met oog voor de toekomst? Zo kwam hij uit bij regeneratieve landbouw en bij Bodemzicht. Daar werkt hij nu als leerlingboer om het vak te leren en als koerier om de Bodemzicht pakketten te bezorgen.
Helen Weeres
Helen Weeres, opgegroeid in Arnhem, studeerde in Amsterdam poëzie en Literary & Cultural Analysis en werkte o.a. bij een rap groeiende startup. Na jaren gevuld met denderende trams, schreeuwende meeuwen en toeristen die met moeite ‘Leidseplein’ uitspreken, voelde Helen drang tot een kleinschaliger leven en meer verbondenheid met haar omgeving. Zo keerde zij terug naar Gelderland en sloot ze zich aan bij Stichting Bodemzicht. Helen is mogelijk gemaakt door Stichting De Roeper en Stichting Vivace.
Contact
Ricardo Cano Mateo
Anne van Leeuwen
https://www.bodemzicht.nl/
Een boerderij geboren zien worden
Een boerderij geboren zien worden, die kans krijg je in Nederland niet vaak. Soms kan het toch: begin dit jaar schoot op landgoed Grootstal bij Nijmegen het 5,5 ha grote regeneratieve boerenbedrijf Bodemzicht uit de startblokken. De helft van de groentetuin werd ingericht, er verschenen runderen die 5 hectare verwoestijnde bodem tot leven gingen brengen. En toen sloeg corona toe. Boer Ricardo was maanden uit de running; zijn partner Anne, eigenlijk coördinator van de leerplek van Bodemzicht, nam zijn werk over.
BODEMZICHT, EEN KAKELVERSE REGENERATIEVE BOERDERIJ
‘Een regeneratieve boerderij combineert diverse duurzame landbouwmethoden en -landschappen,’ vertelt Anne van Leeuwen als ze me op een nattige dag in juli rondleidt. ‘Bodemzicht heeft een no-dig market garden en een geïntegreerde open bosweide met lease-ossen en kipmobielen. Permacultuur is het onderliggende ontwerpprincipe en holistisch management onze beheerderstool. Daar komt dan nog lean management uit de auto-industrie bij. Dat stuurt op efficiënte verplaatsingen en het vermijden van onnodige infrastructuur, zoals machines die je weinig gebruikt en opstallen om die in op te bergen. Zo kun je starten zonder miljoenen schuld. Een elektrische UTV, een soort veredelde golfkar, is onze tractor; daar hebben we hopelijk in de toekomst genoeg aan.’
De groentetuin staat er luisterrijk bij. Ik proef bladbiet, Thaise basilicum, een bloem van de Oost-Indische kers, Russian red kale, rijke smaken. ‘No dig houdt in niet spitten, niet ploegen,’ zegt Anne. ‘Ploegen legt koolstof bloot, dat oxideert en wordt CO2. Volgens het laatste IPCC rapport is slecht landmanagement verantwoordelijk voor een kwart van de broeikasgasuitstoot. Ploegen verwoest ook het bodemleven, dat netwerk van schimmels, bacteriën en nematoden dat in symbiose met je plantenwortels leeft.’
FANTASTISCHE SMAAK
Een no dig tuin begint met compostbedden van 15-20 cm direct op de bodem, paden van houtsnippers ertussen. Eventueel bedek je gras en onkruid eerst met karton. Je verbouwt direct in de compost. Gras, onkruid en karton rotten weg en binnen een jaar vindt de compost aansluiting op de grond eronder. ‘Als je het goed doet, hoef je bijna niet te wieden; omdat je weinig verstoort krijgen pioniersplanten geen kans. Ieder jaar toppen we de bedden op vanuit 12 compost units. Simpel, en weinig werk. We verbouwen groenten met een fantastische smaak, minstens evenveel per m2 als de gangbare landbouw. Dat moet ook, want als we niet laten zien dat een regeneratieve boerderij financieel gezond kan zijn, wordt het nooit een serieus alternatief voor boeren.’
De tuin telt een overvloed aan soorten. ‘Dat heeft veel met onze markt te maken,’ vertelt Anne. ‘We verbouwen niet alleen voedsel, we kiezen voor lokale klanten en bouwen ook een gemeenschap. Bodemzicht ligt pal naast de stad. Als drie grote of vier middelgrote restaurants en honderd particulieren zich aan ons verbinden, verdienen we beter dan gangbare boeren omdat je de tussenhandel overslaat en lean werkt. Zo’n klantenbestand vraagt om gevarieerde producten. We hebben nu 45 particuliere klanten – via sociale media, door corona heb ik weinig tijd voor werving – en vier restaurants, maar die bestellen nu veel minder dan normaal. Ik rijd iedere donderdag een rondje en praat dan met de chefs.’
VERWOESTIJNING
We lopen naar de 5 hectare grasland, waar drie ossen loom staan te grazen. Voor dit stuk voedselbos kan worden, moet de bodem op krachten komen. De vorige pachter liet hem in ‘gangbare’ staat achter, ingeklonken en vol gif. ‘Uit het bodemrapport bleek dat er nauwelijks koolstof in zat, maar 1,5 procent leven, en geen waterretentie. Eigenlijk een woestijn, de helft was kaal. En moet je nu zien! Regeneratie is deels niets doen, ik kan het iedereen aanraden, het is fantastisch wat zich allemaal komt melden. We maken wel alvast koolstofrijke plekken daar waar we later gaan planten; houtige gewassen houden van schimmels en die doen het nu niet goed in het veld, die moeten we een beetje stimuleren. We zaaien ook wel, woekeraars die snel kale plekken bedekken, en soorten met penwortels die de grond breken, maar het hóeft niet. Holistisch management is genoeg. Ken je Allan Savory?’
Hij blijkt een Zimbabwaanse ecoloog die ooit in dienst van de overheid 40.000 olifanten liet doden omdat zij verantwoordelijk zouden zijn voor verwoestijning van de savanne. Toen degradatie zich na de massaslachting vrolijk voortzette, kwam Savory tot andere gedachten. Hij ontdekte dat graslanden gecoëvolueerd zijn met kuddes grote grazers, die vanwege het gevaar van roofdieren altijd dicht op elkaar staan en veel door het landschap bewegen. Door die periodieke begrazing en bemesting en de rustperiodes daarna ontstaat een cyclische regeneratie van de savanne.
‘Kuddes grazers die zich compact door het landschap bewegen, dat kun je op een boerderij nabootsen,’ zegt Anne. ‘Wij doen dat nu tijdelijk met lease-ossen en vanaf augustus met kipmobielen. Over drie jaar groeit hier een weide-voedselbos. Bomen zijn goed om CO2 op te slaan, maar het metabolisme van gras is sneller, en de kippen gaan helpen. We willen klimaatbestendig zijn maar ook deel van de oplossing voor klimaatverandering. De vraag is niet hoe je schade beperkt, maar hoe je meer CO2 afvangt dan uitstoot. Hoe je meer leven schept dan vernietigt.’
OPEN SOURCE
De grond is marktconform gepacht van landgoed Grootstal. ‘We hebben lang gezocht. Onze ideeën zijn zo anders dat wat landeigenaren en boeren gewend zijn. Ook sectoraal denken zat vaak in de weg: is het nou akkerbouw of kippen? Op Grootstal zat het meteen goed. Eigenaresse Kien van Hövell begrijpt holistisch denken en transitie, ze werkt er zelf mee. Onze netwerken overlappen elkaar deels, we kunnen elkaar versterken en Bodemzicht draagt bij aan het masterplan voor Grootstal, een ‘voedsellandschap van de 21ste eeuw’.
De landgoedregelgeving staat wonen op de boerderij niet toe. Er is wel een houten huis voor bijeenkomsten, daar legt Anne een ontwerp op tafel voor een regeneratieve boerderij van 10 hectare. Rijen fruitbomen en bessenstruiken; stroken weide met kipmobielen; vijvers als biodiversiteitshotspot en voor wateropslag, een groentetuin, een kas, een werkstation. ‘Met groenten en eieren overbruggen we de tijd dat het voedselbos nog niet levert. Kastanje wordt de hoogste boom. Die past hier en is een van de weinige vaste planten die basisvoedsel levert; van kastanjemeel maak je brood en pasta. Verder bessenstruiken en fruitbomen, vooral kersen. Grootstal was traditioneel een plek waar mensen kersen kochten. De kipmobielen volgen een maandelijks parcours over de grasstroken, zij blijven bodem bouwen. We kunnen ze ook ergens laten staan, dan krijg je een kale plek voor insecten die holletjes maken, of voor een stukje graan of zonnebloemen. Ricardo heeft gewerkt op de Ridgedale Permaculture Farm van Richard Perkins, die bouwde in drie jaar 30 centimeter levende bodem op gedegradeerd land. Hij heeft ons bedrijfsplan helemaal doorgelicht. De gemeenschap van regeneratieve boeren is wereldwijd en open source, ze delen kennis met elkaar via sociale media.’
VERBEELDING
Anne en Ricardo schreven drie jaar aan hun bedrijfsplan. ‘ABN-AMRO was geïnteresseerd in financiering, Triodos niet; ze leken vastgeklonken aan wat ze kenden. Inmiddels hebben we een andersoortige lening gekregen, waarover ik nu nog niets mag zeggen. De financiële wereld spreekt een andere taal dan wij. Zo adviseerde men ons méér geld te vragen dan de benodigde € 100.000, het leek of ze ons anders niet serieus konden nemen. Ook vroegen ze naar franchisen. Dat interesseert ons totaal niet; bovendien dwingt het je tot standaardisering. Regeneratief boeren is niet letterlijk te kopiëren, het gaat om specifieke grond, mensen en kwaliteiten. Wij geloven in een toekomst met veel kleinschalige, diverse bedrijven, en het is onderdeel van ons plan om minstens honderd regeneratieve boerderijen te helpen kickstarten.’
Daarvoor gaat Bodemzicht een leerplek en een residency herbergen. ‘Met beleidsmakers, kunstenaars, wetenschappers, relevante organisaties en aankomende boeren zoeken we antwoorden op de vraag hoe je een regeneratieve samenleving bouwt. Bodemzicht wordt een stage- en leerplek, met workshops over bijvoorbeeld het schrijven van een regeneratief bedrijfsplan, en theoretische cursussen over de relatie tussen mens en natuur in het antropoceen – mijn expertise.’
Verbeelding is onmisbaar bij kennisoverdracht, vindt Anne, en daarbij gaat de residency helpen. ‘Zeker bij zoiets onzichtbaars als bodem moet je niet louter technische verhalen houden. We nodige kunstenaars, wetenschappers, maar ook chef-koks uit om op Bodemzicht te reflecteren en ons te voeden. Afgelopen week is een kunstenaar uit Bangkok hier begonnen. Hij werkt een halve dag op het land en onderzoekt hoe het zijn stedelijke perspectief op platteland verandert.’
HOBBELS
Certificering van ‘regeneratieve’ producten bestaat nog niet. ‘In de VS is een keurmerk in de maak, maar het blijkt lastig een definitie te formuleren die inclusief en exclusief genoeg is. Wij gaan een stap verder dan biologisch. Goed dat er biologische boeren zijn, maar zij ploegen en gebruiken zware machines; soms ook weliswaar natuurlijke, maar schadelijke bestrijdingsmiddelen. Bovendien: certificering hangt samen met grootschalige systemen waarin mensen geen greep hebben op de herkomst van hun voedsel. De klanten van Bodemzicht kennen onze werkwijze en producten. Certificering zou overbodig zijn als een massa kleine bedrijven allemaal honderd huishoudens en een paar restaurants van voedsel zouden voorzien. Maar voorlopig roept certificering wel spanning op, want afnemers vragen er naar.’
Een andere hobbel is sectoraal denken. ‘Dankzij Wouter van Eck valt voedselbos tegenwoordig gelukkig onder landbouw, maar in die landbouwhoek is de regelgeving toegesneden op grootschaligheid. Krijgen we straks een boete omdat de ventilator die megakippenstallen moeten hebben bij ons ontbreekt? De landgoedeigenaresse is blij met ons, maar vreest ook dat onze werkwijze soorten op het landgoed brengt waarvoor natuurbeheerders alle menselijke activiteit willen stilleggen. Wij willen juist laten zien hoe je kunt samenwerken met de natuur in een werkend landschap. We moeten af van die polarisatie tussen natuur en cultuur, in werkelijkheid zijn ze onontwarbaar. Waar in mijn lichaam, waar in klimaatverandering houdt natuur op en begint cultuur? Die scheiding verhindert ons te denken in termen van relaties. Alle lucht die ik inadem komt van planten, hoe kan ik ontkennen dat ik een relationeel wezen ben?’
LANDSCHAPSPIJN
‘Ecologie gaat altijd over diversiteit, complexiteit, relaties. In Zuid-Spanje ervoer ik in een Ecosystem Restauration Camp voor het eerst wat landschapspijn is: verwoestijning ontnam daar mensen, dieren, planten en microben alle perspectief. We maakten een vijver waar na drie maanden libellen verschenen, daarna koereigers en toen de buurman, een boer die zei dat hij sinds zijn jeugd geen koereigers meer had gezien. Daarmee kwam ook het landbouwperspectief terug. Dat gevoel, de mogelijkheid zo’n uitzichtloos gebied om te buigen naar een landschap waar alles en iedereen mee gebaat is, dat gaf ons de motivatie voor Bodemzicht.’
Tekst en foto: ©Liesbeth Sluiter
Anne’s partner is Ricardo Cano Mateo (1985) . Hij studeerde biologie, leerde pas echt over het leven op aarde in de jungle van Costa Rica, is verliefd op amfibieën vanwege hun mysterieuze leven, en is boer van Bodemzicht. ‘Ik wil leven mogelijk maken en zelf daarvan kunnen leven.
ANNE
Anne van Leeuwen (1987) studeerde kunstgeschiedenis, deed een master cultural analysis, een jaar filosofie en een jaar biologie. Bij Artis werkte ze aan de ontwikkeling van een museum over de relatie tussen mens en natuur. Ze is medeoprichter van Bodemzicht en coördinator van de leerplek aldaar. ‘Regeneratieve landbouw combineert alles: gezond voedsel, bodemverbetering, CO2 vastlegging, biodiversiteit, kennis delen.’
‘Ik zocht lang naar een vacature die bij me paste, bleek dat die niet bestond’
Interview met ‘klimaatboer voor het leven’ Anne van Leeuwen
Op de regeneratieve boerderij Bodemzicht werken mensen, dieren en microben samen om de grond weer vruchtbaar te maken.
Als klimaatboer Anne van Leeuwen in Nederland langs de groene weilanden loopt, dan ziet ze geen natuur maar vooral potentie voor leven. “Sommige mensen denken misschien: het is groen, dus het is natuur. Ik denk: er gebeurt zo weinig in dit veld en er zou zoveel kunnen gebeuren.”
Twee jaar geleden richtte ze samen met haar vriend de ‘regeneratieve boerderij’ Bodemzicht op. Ze verzet zich tegen het dominante verhaal over duurzaamheid, dat ons vertelt dat we sowieso schade toebrengen aan de natuur, en op zijn best kunnen streven naar ‘minder schadelijk zijn’.
“Daar kom ik mijn bed niet voor uit”, zegt Van Leeuwen. “Waar duurzaamheid gaat om het verminderen van je negatieve impact, gaat regeneratieve landbouw over het maximaliseren van je positieve impact. In twee jaar tijd is onze bodem enorm verbeterd, er zijn ongelooflijk veel dieren, planten en microben op Bodemzicht komen wonen.”
Bodemleven
Een eigen boerderij starten is het mooiste wat ze ooit gedaan heeft, vertelt Van Leeuwen. Ze noemt zichzelf ‘klimaatboer voor het leven’. Het bevorderen van relaties tussen allerlei wezens zoals kippen, wormen en vlinders is haar belangrijkste doel. “Als je dat goed doet, vergroot je ook je productie.”
Kippen activeren de bodem als ze scharrelen en poepen, vertelt Van Leeuwen. Om de paar dagen verplaatst ze haar kippen naar een nieuwe plek op het veld met ‘kipmobielen’, een soort kippenhok op wielen. Zo voorkomt ze overbegrazing en bouwt ze een levende bodem op.
“Hoe meer leven in de bodem, hoe meer water je vasthoudt en hoe meer CO2 je afvangt. Een veerkrachtig bodemsysteem leidt tot een hogere productie. En het levert een landschap op waar je blij van wordt. Dat geeft mij ook weer energie. Het is een win-win-win-relatie: ecologisch, sociaal en economisch.”
Terwijl Van Leeuwen over haar boerderij vertelt, krijgen twee leerling-boeren verderop instructies. Ze gaan vandaag de resten van de composthoop uitleggen, en daar aardappels en pompoen in planten. In de no-dig-market-garden van 3000m2 geldt een regel: zo min mogelijk graven en schoffelen. Daarmee vernietig je het bodemleven, en dat moet juist het werk voor je doen.
Ophokplicht
Het is de bedoeling dat bodembeestjes uiteindelijk een groot deel van het werk uit handen nemen, vertelt Van Leeuwen, maar op dit moment noemt ze werken op de regeneratieve boerderij nog ‘topsport’. Haar energie gaat niet alleen naar werken op het land, maar ook naar het zoeken van manieren om te voldoen aan wet- en regelgeving.
“We krijgen ze allemaal op ons bord: regels voor fruitteelt, akkerbouw, veeteelt”, zegt Van Leeuwen. “Die regels zijn gemaakt voor grootschalige industrieën. Als je meer dan 249 kippen hebt, dan geldt een ophokplicht. Zo’n regel voorkomt dat er serieuze concurrentie ontstaat met de bio-industrie.”
Door het fosfaatplafond mag ze een beperkte hoeveelheid compost gebruiken. “Ik bouw met compost een levende bodem op. Fosfaat wordt opgenomen door de vegetatie. Het gaat erom hoe het circuleert in je bodem. Die interrelatie tussen dingen, daar is onze wet- en regelgeving voor landbouw helemaal nog niet aan toe.”
Een van de grootste obstakels blijkt de Wet natuurbescherming die biologische diversiteit moet bevorderen. Dat wil Van Leeuwen juist, en toch: “Als ik een kamsalamander ontdek in mijn vijver of een dassenburcht in het veld – dat waar ik het allemaal voor doe – dan zou het wel eens lastig kunnen worden te blijven boeren.”
Een wijziging in je vijver aanbrengen, of een boom snoeien, kan dan opeens niet meer. “Wetgevers splitsen de wereld op in cultuur en natuur”, zegt Van Leeuwen. “Je hebt landbouw óf natuur – ‘samenwerken met de natuur’ kennen we niet eens meer als bestemmingsplan.”
Regeneratie
We hebben een nieuw verhaal nodig, denkt Van Leeuwen, gericht op positieve impact. “Waarin we opnieuw leren luisteren naar andere wezens – planten, dieren en microben – waarvan we dachten dat ze zielloos waren en ver van ons afstonden. Nu blijkt dat we elkaar keihard nodig hebben.”
Regeneratie betekent dat je relaties herstelt – met andere levende wezens, de aarde en toekomstige generaties. Regeneratieve landbouw gaat over het herstellen van ecosystemen, maar regeneratief werk kan volgens Van Leeuwen ook in de zorg, het onderwijs of de politiek.
‘Regeneratieve gezondheidszorg’ gaat over planetaire gezondheid (planetary health) en een gezonde leefomgeving. ‘Regeneratieve politiek’ is een politiek die rekening houdt met anders-dan-menselijke wezens. ‘Regeneratieve economie’ betekent dat je handelt binnen de planetaire grenzen. ‘Regeneratief onderwijs’ draait om welzijn van al het leven.
“Iedereen kan wat doen”, denkt Van Leeuwen. “Je kunt beginnen met jezelf de vraag stellen: in wat voor wereld wil ik leven, wat voor leven wil ik leiden, en wat moet ik doen om daar te komen? Ik denk dat veel mensen zich laten blokkeren door angst en verwachtingen. Ze krijgen een burn-out omdat ze helemaal geen energie krijgen van hun werk. Er zou meer aandacht moeten zijn voor de vraag: wat drijft je, los van bestaande vacatures en verwachtingen? Ik zocht ook lang naar een vacature die bij me paste, bleek dat die helemaal niet bestond. Nu bouwen we aan een andere wereld.”
Thinking Planet
https://www.nemokennislink.nl/publicaties/ik-zocht-lang-naar-een-vacature-die-bij-me-paste-bleek-dat-die-niet-bestond/
https://www.nemokennislink.nl/bronnen/kennislink/
Positief 10 – Klimaatboerin Anne van Leeuwen over Bodemzicht
Door de ogen van Anne van Leeuwen is een deel van het Nederlandse grasland te vergelijken met een woestijn. “Als je in het grasveld kijkt, zie je dat de bodem verschraald is.” De regeneratieve landbouw die zij als klimaatboer bedrijft, biedt hoop.
Anne behoort samen met partner Ricardo tot de eerste generatie klimaatboeren voor het leven in Nederland. Een klimaatboer stelt zichzelf de vraag: hoe verbouw ik mijn land rendabel, terwijl ik tegelijkertijd bijdraag aan een oplossing voor klimaatverandering en biodiversiteitsverlies? Sinds februari brengen Anne en Ricardo hun visie in praktijk met Boerderij Bodemzicht op landgoed Grootstal in de buurt van Nijmegen.
Illustratie door Ricardo Cano Mateo. Bron: bodemzicht.nl
Leven in de woestijn
“Ik ben dol op alles wat leeft”, stelt Anne bevlogen. “Microben (of micro-organismen, red.) bepalen mijn gemoedstoestand, ik heb water nodig om te bestaan, zuurstof om te ademen”, gaat ze door. Ze merkt op dat de mens wel eens vergeet dat hij afhankelijk is van het leven om hem heen.
Een film waarin een woestijn in een periode van twintig jaar weer tot leven kwam en resulteerde in een ecologische en economische win-win situatie inspireerde Anne en Ricardo om klimaatboer te worden. Want ook Nederland kent woestijn in de vorm van grasland. “Als je in het grasveld kijkt, zie je dat de bodem verschraald is”, legt Anne uit.
Harmonie tussen planten, dieren en microben
“Hoe dieper je in de natuur kijkt, hoe meer je leert en ontdekt”, herhaalt Anne de woorden van Einstein. De natuurkundige ontdekte al in een vroeg stadium dat we samenhangen met alles wat leeft. Anne hoopt dat steeds meer mensen deze kijk op het leven volgen, zodat een harmonisch leven ontstaat met én tussen planten, dieren en microben.
Kipmobiel
Juist de samenhang tussen al het leven bootst de regeneratieve landbouw na. Op Bodemzicht komt deze zomer een kipmobiel; een groot kippenhok op wielen. Dit kippenhok volgt in een maand tijd een parcours over het grasland tussen de fruit- en notenbomen door. Zo kopiëren de kippen het gedrag van grote grazers die gras eten. Net als een kudde dieren, staan de kippen in korte tijd op een klein stukje gras. Het gras reageert daar goed op met zijn snelle metabolisme; het vangt CO2 uit de lucht op en zet het om in suikers. De opgeslagen CO2 trappen de kippen weer in de bodem. Zo ontstaat een circulair systeem dat extra CO2 aan de lucht onttrekt en teruggeeft aan de bodem.
Productie en leerplek
Met Bodemzicht dragen Anne en Ricardo op verschillende manieren bij aan de samenleving. Naast de verkoop van de groenten, eieren en fruit bieden zij zowel een theoretische als praktische leerplek met als centrale vraag: hoe kunnen we regeneratief denken toepassen in de politiek, het schoolsysteem, de economie, etc.? De praktijk omvat workshops zoals hoe start ik een regeneratieve boerderij en hoe leg ik een ‘no dig market garden’ aan?
Wil je nog meer weten over dit bijzondere initiatief? Luister dan de hele podcast voor het enthousiaste verhaal van Anne van Leeuwen.
Meer over Bodemzicht
Wil je meer weten over dit mooie initiatief van Anne en Ricardo, bezoek dan hun website.
Je kunt Bodemzicht ook volgen via Youtube, Facebook en Instagram. Zo blijf je op de hoogte van alle ontwikkelingen.
Anne en Ricardo van Bodemzicht. Bron: bodemzicht.nl