24-10-07
De grootmoeder van Matthijs Röling
Museum De Buitenplaats in Eelde heeft het portret verworven dat de schilder Matthijs Röling in 1977 vervaardigde van zijn grootmoeder, H. Sloth Blaauboer. Dat is woensdag bekendgemaakt. Grootmoeder wordt gezien als een van de belangrijkste werken uit het oeuvre van Röling, als een scharnierpunt in de artistieke ontwikkeling van de schilder.
De aanschaf vloeit voort uit de gift van 150.000 euro die het museum voor figuratieve kunst eerder dit jaar heeft ontvangen van de BankGiroLoterij. Het museum gaf destijds al aan het geld te willen besteden aan de eigen collectie. Volgens de kunstcriticus en schilder Diederik Kraaijpoel is Grootmoeder ‘een van die zeldzame werken, die over enkele eeuwen nog van belang zijn als onderdeel van het culturele erfgoed van Nederland’.https://www.woestenledig.com/photos/uncategorized/2007/10/21/datumlozedagen1_2.jpg
https://www.npostart.nl/close-up/13-06-2019/AT_2119474
Het is jammer dat de film over Matthijs’ universum zo donker is bij uitzending gemist (hopelijk is er ergens een goed te bekijken exemplaar). Hoewel ik van eenvoud en weinig spullen hebben houd, vind ik dit prachtig, dit door hem ingerichte overvolle huis en tuin….
Ik heb enige moeilijkheden met zijn stem. Het is een goede en mooi klinkende stem, maarrr…. hij doet me denken aan de stem en vooral het gebruik van de stem, van Prof. Dr. Hugenholz, pychiater.
Ooit…. was ik verplicht bij een studie een leertherapie te doen….. Die zou minstens 2000 gekost hebben. En de particuliere studie was al duur. Als je een verwijzing had van een arts voor de therapie, dus als je hem nodig had, kreeg je het door de verzekering betaald. Ik had weinig geld dus…. En dat heb ik geweten, want…..
Je kunt dus niet zo fris zijn in contact met de ander, als je je voelt…. En…. het is ongelooflijk, maar je krijgt dan een portie (vanuit mij gezien) negativiteit over je heen… Volgens mij mag een arts dat helemaal niet doen…. ik ben dus toen het volbracht was, ineens weggebleven… logisch, zo een afzichtelijke leer/geneeshaven… Ik denk dat er nog wel oude opnamen van hem en mij zouden kunnen zijn…. Wellicht ergens in Rome gebleven… Jaren later kwam ik hem tegen in tram 2.? We reden over de Van Baerlestraat…. de tram was over vol. Hij zat achter in en ik stond voor hem met mijn gezicht naar hem toe toen ik hem ontwaarde… (in dit geval ook letterlijk)… Ik keek hem lang aan en hij mij…. Strak…. voor mijn gevoel stonden mijn ogen op uiterste niet-herkennen-en-dus-een-vreemde-zien…. Ik gaf geen groet, niets…
Zo een soort ontmoeting had ik ook een keer met Biervat en zijn tweede vrouw Anneke. Ze stonden te wachten ergens in een grote tuin om allerlei gebouwen heen…. Een groot park eigenlijk…. Er was ook een ziekenhuis…. Met de zelfde lege blik keek ik hen aan…. Door alle drie voelde ik me te diep gekwetst, zodat ik geen blijheid kon voelen hen nog te zien…. Ik vroeg me af voor welke kwaal het Biervat daar kwam…. Kanker? Er zijn er nog twee voor wie ik een groter afschuw heb… Dat is de meester in Rome en zijn Omea. Deze zijn voor mij, kwaadaardig blind etc. Dus ik strijd met mijzelf, mijn afgrijzen te bedaren en liefde om hen heen van uit mij te laten gaan…. Het is een beste oefening om een leven te leren kennen van weggezet te worden en verkeerd geïnterpreteerd te worden…
Ik wilde dat graag leren kennen… en verdraaid… het komt weer naar me toe…
Je bent welkom en altijd welkom geweest, hoe jij je ook aankleedde… Wel hoop ik altijd stiekem, dat je nou eens met al je kleuren aan naar buiten komt…. wat zal ik blij lachen…. en in een glimlach je ogen zoeken…. Mooitje! Kuch kuch…
De webdesiner heeft uiteindelijk het verbod hier-niet-te-kunnen-kopiëren opgeheven…. misschien een stuk gemakkelijker hier nu…. mijn excuus, ik had nooit echt bekeken hoe he zat als je hier een bezoeker zou zijn…
M.R. – Het universum van kunstschilder Matthijs Röling
Close Up / 13 jun 2019
Matthijs Röling is een van onze bekendste figuratieve kunstenaars. Het landgoed dat hij in het noorden van het land bewoont, transformeerde hij de afgelopen decennia tot een geheel eigen universum.
De Close Up documentaire ‘M.R. – Het universum van kunstschilder Matthijs Röling’ is uitgezonden op 13 juni 2019 op NPO 2.
Eigen universum
In de Close Up documentaire ‘M.R. – Het universum van kunstschilder Matthijs Röling’ volgen de makers, Marrit Koopmans en Walker Pachler, Matthijs Röling in zijn dagelijks leven. Röling schildert al jaren niet meer. Het landgoed dat hij in het noorden van het land bewoont, transformeerde hij de afgelopen decennia tot een geheel eigen universum.
Vaak werden zijn woning én de tuin gebruikt als decor in zijn schilderijen. Terwijl de seizoenen verstrijken blikt Matthijs terug op een leven lang schilderen en tekenen. Op dit moment is er een tentoonstelling van zijn werk te zien in het Drents Museum. https://www.npostart.nl/close-up/12-06-2021/AT_300001505
———-
Het verborgen verhaal van Hugenholtz. Hoe een buitengewoon begaafde psychiater is vergeten
Posted by Susanna Bloem on August 11, 2013
Stoffige boeken verzamelen zich in kringloopwinkels. Daar wagen ze een laatste poging de ideeën die ze herbergen kenbaar te maken aan de wereld. Ik zie die boeken als versleten dragers van betekenis. Ze wachten op een toevallige voorbijganger die ze weer oppoetst en hun ideeën redt van de vergetelheid. Op een regenachtige middag lag een vergeelde, bevlekte dissertatie uit 1938 op me te wachten. Het droeg de prachtige titel ‘Over Tijd en Tijdsvormen’. [1] Toen ik het opende, sleurde het mij pagina voor pagina met zich mee. Met doorwrochte zinnen beschreef het hoe tijd zich aan ons voordoet in verschillende vormen en hoe tijd de mens doordringt zowel in haar geestelijke als haar biologische zijn. De tijdsvorm waarin de voorstelling van een individu zich ophoudt, kan gebruikt worden voor het diagnosticeren van psychiatrische aandoeningen. De auteur, Paul Theodoor Hugenholtz (1903-1987), bleek net zo ingestoft te zijn als het boek. Ik stelde mijzelf dus de taak verborgen kennis over hem bloot te leggen die er zou moeten zijn. Wetenschappelijkheid betekent in de geschiedschrijving tegenwoordig vaak dat je ideeën zoekt en vindt, niet dat ze jou vinden. Het laatste lijkt mij echter te zijn overkomen.
De breuk met Psychiatrie
Ik kwam er vrij snel achter dat Hugenholtz vanaf 1964 een positie had als ‘Buitengewoon Lector’ in de Psychopathologie aan de Universiteit van Amsterdam (UvA).[2] Verdere informatie over hem bleek echter moeilijk te vinden. Hij werd niet genoemd in de secundaire literatuur die ik heb geraadpleegd, maar ik vond zijn publicaties vaak voor een paar euro in stoffige boekwinkeltjes aangeboden. Dit betekende voor mij dat er op het moment een generatie aan het overlijden is die Hugenholtz’ ideeën belangrijk genoeg vond om ze op de boekenplank te hebben staan, maar die er niet over had geschreven.
In het Stadsarchief van Amsterdam vond ik de dossiers aangaande de beëindiging van zijn leeraanstelling in de psychiatrie in 1961 en zijn benoeming als buitengewoon lector in 1963. [3] Hieruit bleek dat hij medicijnen studeerde aan de UvA en afstudeerde in 1926. Hij behaalde zijn doctoraat in de psychiatrie aan de medische faculteit in Leiden onder professor E.A.D.E. Carp (1895-1983) in 1938. Daarna werd hij geneesheer onder professor L. van der Horst (1893-1978) en werkte met hem samen gedurende de rest van zijn carrière. Allereerst van 1939 tot 1948 in de Valeriuskliniek, vervolgens vanaf 1949 als Chef de Clinique van de afdeling voor psychiatrie en Neurologie in het Wilhelmina Gasthuis. Vanaf 1946 kreeg Hugenholtz aan verschillende universiteiten leeraanstellingen in de psychologie, psychiatrie en medicijnen. Hij publiceerde vaak in verschillende tijdschriften en schreef een aantal boeken. Bovendien was hij erg populair onder zijn studenten. Op mij kwam het over alsof Hugenholtz in 1961 terug kon kijken op een rijke carrière in de academische psychiatrie.
Ik was dan ook behoorlijk verrast toen ik een brief van Hugenholtz uit 1961 vond waarin hij schreef dat hij ontheven wilde worden van zijn leeraanstelling in de psychiatrie. Ik dacht: wanneer een man die actief gefunctioneerd heeft in de academische psychiatrie sinds 1938, na 23 jaar besluit met dat vak te breken, dan moet er een interessant verhaal over hem te vertellen zijn. De reden waarmee Hugenholtz zijn verzoek onderbouwde, was dat hij niet genoeg vertrouwen genoot van de medische faculteit. Hij zag daarom geen mogelijkheid om nog deel te nemen aan het medische onderwijs van de universiteit. [4] Hij was sinds januari niet meer aanwezig geweest in het Wilhelmina Gasthuis en gaf alleen nog college aan zijn studenten psychologie, niet aan de studenten psychiatrie. [5]
Esther en Maya
Mijn nieuwsgierigheid en het gebrek aan geschreven bronnen leidden me naar Hugenholtz’ jongste dochter Esther en haar moeder, Hugenholtz’ laatste vrouw Maya. Esther vertelde me dat ze de indruk had dat haar vader zich onbegrepen voelde. Dit is natuurlijk geen ongewoon sentiment voor een ongewone denker.[6] De brief die ik had gevonden in het archief bevatte echter ook een duidelijk bittere ondertoon. Esthers observatie kon wel eens een interessante voorgeschiedenis hebben.
Een gesprek met Maya Hugenholtz bevestigde mijn vermoeden. Ze vertelde me dat Hugenholtz academisch volwassen werd door samen te werken met antropologisch psychiater Van der Horst. Toen de UvA een opvolger zocht voor Van der Horst in 1961, was Hugenholtz de voor de hand liggende kandidaat. Maya legde me uit dat de strijd tussen psychoanalytici (met een behavioristische inslag) en antropologische psychiaters (met een filosofische inslag) tegen die tijd behoorlijk hevig was geworden. De faculteit wilde de gemoederen sussen en de vrede bewaren. Daarom ging ze expliciet op zoek naar een professor geschoold in psychoanalyse, om een tegenwicht te bieden aan de dominantie van de antropologische benadering onder Van der Horst. Uiteindelijk kreeg Pieter Cornelis Kuiper (1919-2002), een jonge psychoanalyticus uit Groningen, de leerstoel in plaats van Hugenholtz. Anno 2013 noemt Maya het “misschien een beetje naïef” dat Hugenholtz dit niet had zien aankomen. [7] Nadat de leerstoel aan hem voorbij was gegaan, wilde hij niets meer te maken hebben met de academische psychiatrie.
Ik bleef achter met veel vragen. Waarom was Hugenholtz zo boos? Wat waren de exacte redenen dat de faculteit voor Kuiper koos en niet voor Hugenholtz? Was hij echt de favoriet als Van der Horsts opvolger? Wat vonden andere psychiaters uit zijn tijd van zijn ideeën? Ik haastte mij terug naar het archief in de hoop informatie te vinden over de redenen waarom Kuiper werd verkozen boven Hugenholtz. Het bleek een verhelderende dag toen ik het dossier rondom Kuipers aanstelling bestudeerde.[8]
Wat er gebeurde
Het hoofd van de psychiatrische commissie, professor A. Biemond (1902-1973), had een brief geschreven aan alle professoren aan zusterfaculteiten in Nederland. De UvA, zo schreef hij, wilde een nieuwe leerstoel in klinische psychiatrie inrichten naast de leerstoel in Algemene Psychiatrie van Van der Horst. Hij vroeg hen daarom om een oordeel over de wetenschappelijke kwaliteiten en didactische vaardigheden van Hugenholtz en Kuiper.[9] De respondenten spraken unaniem, om verschillende redenen, een voorkeur uit voor Hugenholtz: zijn kennis omvatte het hele veld van de psychiatrie en hij ontwikkelde een samenhangende en unieke manier van psychiatrie bedrijven. Rümke schreef bijvoorbeeld dat Hugenholtz beschikte over een “meer dan gewone begaafdheid”, Prick schreef dat hij “uiterst waardevol wetenschappelijk werk heeft geleverd”.[10] Bovendien was Hugenholtz’ werk authentieker, aldus zijn collega’s; ze beschreven hem als een buitengewoon begaafde psychiater. [11]
Professor Biemond stuurde deze brieven niet door naar het College van Curatoren (ondanks dat hij daartoe verplicht was sinds het begin van 1961). In plaats daarvan stuurde hij het College een aanbeveling voor Kuiper.[12] Gebaseerd op dit schrijven, en zonder kennis van de aanbevelingen van de andere professoren, besloot het College dat Kuiper de leerstoel kreeg. [13] Nadat het College van Curatoren erachter kwam dat Biemond de brieven had achtergehouden, bleven ze bij hun besluit om de relatie met de medische faculteit gezond te houden. Kuiper werd geschikter bevonden door Biemond en zijn medestanders in het College vanwege zijn modernere en natuurwetenschappelijke manier van werken. Doordat Van der Horst onverwachts zijn leerstoel bij de Uva opgaf, werd Kuiper zijn ‘opvolger’ in een andere Psychiatrische leerstoel. Het jaar 1961 bleek een radicale breuk te zijn geweest in Hugenholtz’ leven. Zijn aanstelling in 1964 in de psychopathologie betekende niet meer dan een ‘goedmakertje’. Maya noemde het “een heftige strijd met de mantel der liefde bedekt”.
Hugenholtz’ ideeën zijn niet doorgedrongen tot het algemene psychiatrische discours van vandaag. De gevestigde professoren in zijn eigen tijd waardeerden hem echter zeer om zijn wetenschappelijke werk in de psychiatrie. De informatie die ik vond, stelt Hugenholtz’ verhaal in een romantisch licht: een buitengewoon begaafde psychiater die vergeten is. Hij ontwikkelde een tegenwoordig onbekende, maar authentieke en unieke antropologische psychiatrie. Gebaseerd op vier tijdsvormen die hij ontwikkelde. Hierbij wil ik graag zijn publicaties onder jullie aandacht brengen en ik hoop binnenkort meer over zijn ideeën te kunnen vertellen.
HugenholtzSusanna Bloem is studente Historical and Comparative Studies of the Sciences and Humanities, en interesseert zich in holistische pogingen vanuit de wetenschap om de wetenschap ‘menselijk’ te houden.
[1] Hugenholtz, P.T. (1938) Over tijd en tijdsvormen Zutphen: Ruys.
[2] Album Academicum UVA, Hoogleraren en Gepromoveerden van 1632 tot heden: Dr.P. Th. Hugenholtz (1903-) (Amsterdam, 2007) http://www.albumacademicum.uva.nl/cgi/b/bib/bib-idx?c=ap;size=1;lang=nl;type=boolean;date61=1938;date62=1938;searchtype=prof;q1=id*;rgn1=id;cc=ap;view=reslist;sort=achternaam;fmt=long;page=reslist;start=8 .
[3] Verzoek van Dr. P. Th. Hugenholtz om te worden ontheven van zijn leeropdracht algemene psychiatrie, Intrekking aanwijzing plv.- hoofd Psychiatrische en Neurologische Kliniek m.i.v. 1-10-1961, Stadsarchief Amsterdam, inv. nr. 279.1517. en: Voorstel Interfaculteit Wiskunde, Natuurkunde en Letteren tot benoeming P. Th. Hugenholtz als lector in de psychopathologie 1964, Stadsarchief Amsterdam, inv. nr. 279.1125.
[4] “ Bij deze verzoek ik u te mogen worden ontheven van de leeropdracht Algemene Psychiatrie. Waar het mij gebleken is, dat ik het voor de richtige uitoefening van deze functie benodigde vertrouwen van de Faculteit niet heb gekregen, is het mij niet mogelijk langer aan het medisch onderwijs van de Universiteit deel te nemen.” Stadsarchief Amsterdam inv. nr. 279.1517, Brief Hugenholtz aan College van Curatoren op 21-2-1960.
[5] Stadsarchief Amsterdam, 279.1517 verslag stand van zaken bij heer Fonck.
[6] Hugenholtz’ vier tijdsvormen waren nog niet eerder beschreven op een dergelijke manier.
[7] Conversatie met Maya Hugenholtz 13-6-2013.
[8] a. Afsplitsing ordinariaat in de psychiatrie in een ordinariaat in de klinische psychiatrie en een ordinariaat in de algemene psycho-pathologie, b. wijziging van de leeropdracht van Prof. Van der Horst, c. benoeming van een gewoon hoogleraar in de algemene psycho-pathologie 1. Dr. P.C. Kuiper 2. Dr. C. Verbeek, tijd. Uitbreiding leeropdracht Prof. Kuiper, benoeming Prof Kuiper tot Directeur psychologische kliniek, 1961, Stadsarchief Amsterdam, inv. nr. 279.785.
[9] Stadsarchief Amsterdam, 279.785, brief van Prof. Dr. A. Biemond 21-10-1960 .
[10] Stadsarchief Amsterdam, 279.785, brief van Prof. Dr.H.C. Rümke aan Prof. Dr. A. Biemond 28-10-1960 en brief van Prof. Dr. J.J.G. Prick aan Prof. Dr. A. Biemond 9-11-1960.
[11] Stadsarchief Amsterdam, 279.785, brief van Prof. Dr. E. Carp aan Prof. Dr. A. Biemond 22-10-1960, brief van Prof. Dr.H.C. Rümke aan Prof. Dr. A. Biemond 28-10-1960, brief van Prof. Dr. P.A.H. Baan aan Prof. Dr. A. Biemond 26-10-1960, brief van Prof. Dr. L. Van der Horst aan Prof. Dr. A. Biemond 4-11-1960, brief van Prof. Dr. J.J.G. Prick aan Prof. Dr. A. Biemond 9-11-1960.
[12] Stadsarchief Amsterdam 279.785, brief van Prof. Dr. A. Biemond uit naam van de medische faculteit aan het College van Curatoren 23-1-1961 .
[13] Stadsarchief Amsterdam 279.785 brief van het Presidium aan het College van Curatoren 20-2-1961. https://www.shellsandpebbles.com/2013/08/11/het-verborgen-verhaal-van-hugenholtz-hoe-een-buitengewoon-begaafde-psychiater-is-vergeten/